Ciranta Kime Denir ve Hukuki Sorumlulukları Nelerdir

Ticari hayatın vazgeçilmez parçalarından birisi olan senet ve benzeri değerli kağıtların işlemlerde kullanılması, hukuki sorumlulukların ve çizgilerin belirlenebilmesi adına çeşitli kavramların ortaya çıkmasına neden olmuştur ve ciranta da bunlardan birisidir. Sadece senetle sınırlandırılmaması gerektiği için geniş kapsamıyla ciranta kime denir ve hukuki sorumlulukları nelerdir gibi konulara değinilmesi, kıymetli evrakların genel özelliklerinin hatırlanması yararlı olabilir.

Özellikle KPSS alan sınavlarına hazırlanan kişilerin kıymetli evraklar ve ciranta gibi kavramları öğrenmiş olması gerekir. Düzenlenen sınavlarda neredeyse her yıl bu konulardan soru gelmektedir.

Ciranta Ne Demek

Bir borcunu ödemek için senedi ciro eden kişiye ciranta denilmektedir. Ciro etmek ise bir ticari senedin üzerinde yazan bakiyeyi farklı bir kişiye ödeme olarak aktarma emri vermek ya da zaten kendisi adına düzenlenmiş bir ticari senedin arkasını yeniden doldurup imzalayarak alacağı farklı bir kişiye devretmek anlamı taşımaktadır.

İtalyanca kökenli ciranta kelimesinin ekonomi literatüründeki anlamı ise emre yazılı senedin farklı bir kişiye devredilmesidir.

Cirantanın Hukuki Sorumluluğu

Cirantanın hukuki sorumluluğuyla ilgili pek fazla düzenleme yoktur, yapılan düzenlemeler genel itibariyle keşideciyi yani çeki düzenleyen kişiyi muhatap kabul etmektedir.

Karşılıksız Çekte Cirantanın Sorumluluğu Nedir

En sık karşılaşılan durum ciro edilen çekin karşılıksız ya da geçersiz çıkmasıdır, bu kapsamda en sık karşılaşılan durum için nasıl bir hukuki sorumluluğun olduğuna mevzuat üzerinden kaynak göstererek değinmek yararlı olabilir.

“3167 Sayılı Kanun

Madde 16 – İbraz süresi içinde veya üzerinde yazılı keşide tarihinden önce, 4 üncü maddeye göre ibraz edildiğinde, yeterli karşılığı bulunmaması sebebiyle kısmen de olsa ödenmeyen çeki keşide eden “kişiler bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılırlar.”

Görüldüğü gibi çeki ciranta eden kişinin karşılıksız çıkan çekle ilgili herhangi bir hukuki sorumluluğu bulunmamaktadır. Ciro edilen çeki almadan önce keşideciyle ilgili mutlaka araştırılma yapılması gerekir.

Kıymetli Evrak Nedir

Para yerine geçebilen, konvertibl nitelikteki kıymetli evraklar paranın nominal anlamda kağıt olarak teslim edilmesinin zor olduğu durumlarda kullanılan ve çok büyük bir problemi çözen belgelerdir.

Piyasalarda işlemlere konu olarak da kullanılabilen kıymetli evraklar üzerinde ismi yazan kişiye yine üzerinde yazan çeşitli verilere dayalı olarak bazı haklar sağlar. Nakit olarak kullanılabilme özelliğine de sahip kıymetli evraklar nama ya da hamiline olmak üzere iki farklı şekilde düzenlenebilir. Kendi kapsamında düzenlenen bir hukuka da sahip olan kıymetli evraklar hisse senedi, tahvil, çek, knşimento, ipotekli borç senedi, nakliye senedi, bono, makbuz senedi, poliçe, deniz ödüncü senedi, varant araçları ya da irat senedi olabilir.

Kıymetli Evrak Türleri

Kıymetli evrakların farklı amaçlar için farklı isimlere sahip olarak kullanılıyor olması hukuki düzenlemelerden kaynaklanmaktadır. Her kıymetli evrak kendi özelinde çeşitli hukuki düzenlemelere sahiptir ve ticari hayatın işleyişi sırasında bir problemle karşılaşılmaması adına neredeyse her özel durum için kullanılabilecek farklı alternatif kıymetli evraklar vardır.

Kıymetli evrakların büyük bir kısmı Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlemeye tabii olsa da aralarında Türk Medeni Kanunu ya da Sermaye Piyasası Kanunu’na bağlı olarak da işlem görenleri vardır.

Kıymetli evrakları en geniş haliyle iki sınıfa ayırmak gerekirse kambiyo senetleri ve menkul kıymetler olarak ikiye ayırmak mümkündür. Çek, poliçe, bono araçları kambiyo senetleri olarak adlandırılırken, tahviller, hisse senetleri, hazine bonoları ve ipotekli borç senetleri birer menkul kıymettir.

Kambiyo Senetleri

Kambiyo senetleri kendi içerisinde üç alt başlığa ayrılır. Bu alt başlıklar çek, poliçe ve bonodur. Kambiyo senetlerini diğer kıymetli evraklardan ayıran en önemli ve aslında en sık kullanılmasına da neden olan özelliği çok kolay ve hızlı bir şekilde nakit paraya çevrilebiliyor olmasıdır. Ticari hayatın içerisinde yer alan kişilerin en sık kullandığı kıymetli evraklar kambiyo senetleridir.

Çek

Borçlu ve alacaklı arasında bir hizmet alımı ya da mal satımına istinaden düzenlenen çek bankaya alacaklının hesaptan para çekebilmesine ilişkin yetki verme anlamı taşımaktadır.

Çekin üzerinde ismi yazan alacaklı talep ederse bu çekten doğan alacağını farklı bir kişiye ciro edebilir yani bu durumda kendisi de ciranta olur. Farklı bir kişiye ciro edilen çek, tıpkı ilk ticari işlemde alacaklının sahip olduğu gibi üçüncü bir kişiye borçlunun hesabından para çekme yetkisi verir.

Poliçe

Poliçeyi diğer kambiyo senetlerinden ayıran en önemli özelliği üç kişi arasında düzenleniyor olmasıdır. Alacaklı, borçlu ve üçüncü kişi tarafından düzenlenen poliçe aslında sigorta senedi olarak da anılabilir. Alacaklı, borçlunun yapması gereken ödemeyi kendisine değil üçüncü kişiye yapması gerektiğini poliçe aracılığıyla belgeler ve vadesi gelen borç borçlu kişi tarafından üçüncü kişiye ödenir.

Bono

Kambiyo senetleri arasında yatırım amacıyla en sık kullanılan bono emre muharrer senet olarak da anılır. Sabit getiriye sahip bir menkul kıymet olma niteliğine sahip bono, borç ilişkisini belgeleyen ve vadesi geldiğinde borcun fazlasıyla geri ödeneceğini garanti altına alan niteliktedir. Ticari hayatta da oldukça sık kullanılan bono ülkemizde genel olarak yatırım amacıyla kullanılmaktadır.

Menkul Kıymetler

Yukarıda kambiyo senetleri arasında yer alan bononun bir menkul kıymet olabileceğine değinildi, ancak bunun kesinlikle kafa karıştırmaması gerekiyor. Çünkü menkul kıymetlerle kambiyo senetlerini ayıran en keskin çizgi menkul kıymetlerin borsada işlem görüyor olmasıdır.

Tahvil, hisse senedi, ipotekli borç senedi ve benzeri borsada işlem gören bu kıymetli evraklar her geçen gün daha fazla yatırımcı tarafından kullanılıyor ve bu değerli kağıtlar da kendi kapsamında çeşitli özelliklere sahip.

Tahvil

Tahvil ve hisse senedi oldukça sık karıştırılmaktadır, bu nedenle tahvilin özelliklerine değinmeden önce hisse senedinden farkının ne olduğuna değinmek yararlı olabilir.

Hisse senedi şirkete yapılan ödeme sonrasında yapılan ödemeye karşılık gelen hisse oranınca şirkete ortak olma imkanı sağlarken tahvil belirli bir vade için şirkete borç verilmesi anlamı taşımaktadır. Yani hisse senedinde bir vade söz konusu olmaksızın şirkete ortak olma imkanı varken, tahvilde sadece borçlu ve alacaklı ilişkisi söz konusudur.

Tahviller devlet ya da özel sektörde faaliyet gösteren kurumlardan alınabilir. Alınan tahvil aslında bir belgedir ve borç verildiğini, bu borcun tahvil üzerinde yazan vade sonunda yine tahvil üzerinde yazan oranın ilave edilmiş haliyle geri alınacağını ispatlar.

Tahvilin vadesi 1 yıldan az olamaz ve sabit getiri garantisine sahip olabilir. Faizle uzun vadeli gelir elde etmek isteyen yatırımcıların en sık kullandığı yatırım enstrümanlarından birisi sabit getiri garantili devlet tahvilleridir.

Hazine Bonoları

Tıpkı tahvil gibi borç ve alacak ilişkisi doğuran hazine bonoları sadece devlet tarafından çıkartılabilir. Hazine bonoları sayesinde devlete borç para verilebilir ve verilen borç para vade sonunda garantili ve sabit getiri fırsatı sunar. Hazine bonolarını devlet tahvillerinden ayıran en önemli özellik tahvillerin 1 yıldan az vadeyle alınamazken  hazine bonolarının 2 ay ile 1 yıl vade arasında alınabilmesidir.

Devletin kısa vadeli ihtiyaçlarını gidermek için kullandığı hazine bonoları da kısa-orta vadeli yatırım yapmak isteyen yatırımcılar tarafından en sık kullanılan yatırım enstrümanlarındandır.

Sitemizde sizler için daha önceden yayımladığımız Çekin Sahte Olup Olmadığını Findeks QR Kod ile Öğrenmek konulu yazımızı da okuyarak alternatif bilgilere ulaşabilirsiniz.